We love the review of new Ex Nihilo CD this month in German music magazine Fono Forum by Reinmar Emans: five stars and Empfehlung des Monats!
“We are used to Björn Schmelzer always tending towards the Gesamtkunstwerk. The gloomy automaton pictures certainly belong in this context. Schmelzer's booklet text opens up completely surprising perspectives. Based on a 16th century pedagogue's critique of polyphony, according to which the chants make no sense and the singers themselves can hardly know what they are singing, he wanders through philosophical realms that make perfect sense. Ultimately, however, the emptiness described there has to do above all with the fact that every musical work only becomes such through performance. Music is thus constantly recreated; the basis for performance remains non-binding. Schmelzer and his small but exceptionally fine ensemble prove time and again that this is the driving force behind very intense and creative performances. As is so often the case, this recording also thrives on the abysmal bass voices, which not only provide the foundation but also convey the emotions. However, the two female voices, which are sometimes required, are also perfectly integrated in terms of sound. There are no gaps, although the ensemble sound relies on very individually timbred voices anyway. This repeatedly creates an unbelievable pull that is hard to resist. And the harmonies that emerge and are savoured - as in "Salve Regina" - are almost unbelievable, but logical. This is old and new at the same time and always exciting. The last track, which develops its very own addictive potential, is particularly captivating in this respect.” Reinmar Emans (deepl translated)
Gerald Fenech recommends the new Ex Nihilo CD with ardour, but..."a slight caution would not be amiss"!
https://www.classicalmusicdaily.com/2024/11/ex-nihilo.htm
"The Belgian ensemble, under Schmelzer's inspired direction, performs these pieces with compelling ardour and moving beauty that result in soundscapes which are as provocative as they are richly coloured. Luscious sound quality and some brilliant annotations complete this superb addition to the Schmelzer catalogue..."
Funny to be sandwiched between Kylie Minogue and Paul Weller in croatian pop culture magazine Ravno Do Dna:
"Something you've never heard or thought you should, but you might be surprised how much you'll like it."
Polyphony for the masses!
https://ravnododna.com/pick-of-the-week-novi-albumi-na.../
"Now... This is a bit trickier, so let's start in order. Graindelavoix is a musical and artistic ensemble from Antwerp led by Björn Schmelzer, whose goal is to offer modern audiences contemporary and critical interpretations of historical vocal works. That these are serious barbers doing serious work is confirmed by the very name 'Graindelavoix', which is taken from an essay by the French philosopher Roland Barthes, but also by the fact that the ensemble primarily deals with French-Flemish vocal polyphony and music that was created sometime between the time when could not be written down even when it was written down with some first variant of some kind of organized notation. The record 'Ex Nihilo: Polyphony Beyond the Order of Things' is the last in a series of such interpretations, and as the name suggests, it explores creation from nothing, the mystery of incarnation and the idea that God becomes a man. We are mainly talking about interpretations of the works of the Renaissance composer Josquin des Prez and his somewhat lesser-known contemporaries such as Obrecht, Ockeghem, Ribera and Wert. Something you've never heard or thought you should, but you might be surprised how much you'll like it." (Google translation)
Nice late review by Stefano Russomanno for Spanish Scherzo Magazine of our EARTHQUAKE MASS CD!
"The singularity of the proposal does not tarnish the excellence of the performance and the boldness of an approach that seeks to enhance the imaginative mood of Brumel's mass.”
"In the interview included in the CD booklet, Björn Schmelzer does not hesitate to describe his approach as anti-historicist: ‘Historicism always takes the historical context as a reference and considers works of art as illustrations of this context; in contrast, I am interested in how works of art and music are at odds - or in rupture - with their context’. These statements serve very well to explain the present project. The starting point is the visionary 12-voice Missa ‘Et ecce terrae motus’ by the Flemish composer Antoine Brumel (c.1460-1512/13), in which the dense polyphonic framework creates a multitude of details around solid harmonic blocks, creating a sense of movement within statism.
Schmelzer associates these repeated sonic figurations with the noise of the falling of Christ's tombstone and finds similarities with the contemporary Resurrection of Christ by Pieter Bruegel the Elder: the earthquake thus becomes a metaphor for catastrophe and natural disaster. To back up these suggestions, the members of Graindelavoix (eight voices and four instruments) are joined by the electric guitar - yes, you read that right: electric guitar - of Manuel Mota. Between the sections of the mass there are four instrumental pieces of contemporary authorship, whose electro-acoustic character and material consistency reach their fusion with the mass in the final Agnus Dei. Light years away from the purism of The Tallis Scholars (Gimell) or the Ensemble Clément Janequin (HMF), this new project by Schmelzer will probably find more followers among the avant-garde followers than among the fans of early music, but the singularity of the proposal does not tarnish the excellence of the performance and the boldness of an approach that seeks to enhance the imaginative mood of Brumel's mass.”
(Deepl translation)
Bart Debbaut op Hageland Klassiek over de “schrijnende stijl” van Graindelavoix in nieuwe Ex Nihilo recensie... !
Luisteren we naar polyfonie om de teksten te begrijpen? Of laten we ons meenemen op de golven van mystiek, religie en spiritualiteit om uiteindelijk weg te dromen in een soort zelfreflectie? Precies daarover gaat Ex Nihilo, de nieuwe CD van het Belgische ensemble Graindelavoix onder leiding van Björn Schmelzer.
Schmelzer bespreekt in het CD-boekje hoe sommige mensen vroeger kritiek hadden op deze muziekstijl. Ze vonden dat polyfone kerkmuziek niets “echts” zei, dat de verschillende stemmen samen een lege klank vormden zonder betekenis. De zangers zouden vaak niet eens begrepen hebben wat ze zongen. Toch ziet Schmelzer juist schoonheid in deze “leegte”. Volgens hem maakt dit ongrijpbare karakter polyfonie juist bijzonder: het geeft een manier om het mysterie van God en de grote spirituele vragen weer te geven zonder alles te willen verklaren. De complexe, gelaagde stemmen zorgen ervoor dat je de tekst niet direct begrijpt, maar wel een gevoel krijgt van iets groots en ongrijpbaars.
Ex Nihilo bevat werken van enkele van de grootste polyfonisten uit de Renaissance. Zo horen we onder meer Praeter rerum seriem van Josquin Desprez, een prachtig voorbeeld van hoe herhaling en subtiliteit het stuk een rituele, bijna hypnotiserende kracht geven. Johannes Ockegems Alma redemptoris mater laat diepe, trage klanken horen die Graindelavoix met hun kenmerkende, ongepolijste stijl perfect tot hun recht laat komen. Daarnaast staat Jacob Obrechts Salve Regina op de CD, een werk dat in deze uitvoering benadrukt hoe polyfonie soms meer draait om “niet-weten” dan om een duidelijk begrip van de tekst.
Graindelavoix onderscheidt zich met een gedurfde uitvoeringstijl. Waar andere ensembles vaak kiezen voor een gladde, harmonieuze klank, kiest Graindelavoix voor een rauwe, bijna schrijnende stijl met onverwachte lichte trillingen (tremolo) in de stemmen. Deze ongepolijste aanpak versterkt de mystieke en intense sfeer van deze religieuze werken en maakt de muziek tegelijkertijd ongemakkelijk en hypnotiserend. Het lijkt bijna alsof de muziek een geheim bewaart dat we niet volledig kunnen bevatten. Daarmee raakt hun stijl meteen de kern van de boodschap.
Ex Nihilo van Graindelavoix vraagt om een open houding voor het mysterie en de leegte in polyfonie. Het resultaat is een krachtige luisterervaring die je uitnodigt om niet alles direct te willen begrijpen. Schmelzer en zijn ensemble bewijzen dat polyfonie een zoektocht kan zijn naar het onbekende, het ongrijpbare.
Bart Debbaut, november 2024
Sometimes the nicest, most coveted and most universalist-minded awards come from small places: we received one this Sunday after our concert in Roeselare: The International Willaert Award…!
Very happy and proud with it, and in the nice company of the other laureate Katelijne Schiltz, who wrote that fantastic book on polyphony and riddle culture (see the image below).
There was a very touching laudatio by Xavier Vandamme (we are going to post it too very soon) and we couldn’t dream of a nicer finissage of our Ex Nihilo CD tour!
Thanks to Hilde Cuyt of Cultural Center De Spil and her technical crew, to the cultural councillor Mieke Vanbrussel, to Tine Eeckhout of the Cultural administration, and all the locals involved in receiving us with so much hospitality.
Especially thanks to our singers (here all on the picture) who are the true plastic force of our artistic project!
Generous review of EX NIHILO cd by Albert Mena on Medio Tono!
English translation here, Spanish original beneath:
“The ensemble Graindelavoix is one of the greatest musical surprises of the last two decades, for its (miraculous) stylistic consistency, for the rigorous quality of the albums released in the last 18 years and for its ability to find the nuances that express the intentions of the composers performed, since the volume dedicated to Ockeghem's choral music in 2006 that gives, for example, to the Missa Caput an air of privacy and intimacy of enormous vertical force, elevating the message from individual humility to the beauty of collective art. Some critics at the time mentioned that the voices did not sound blended and that their individual personalities did not flow into a collective polyphonic sound. Little did they imagine that, 18 years later, this would be one of the characteristic features of the group, and that precisely one of Björn Schmelzer's jobs at the head of the group would be to cure the voices of the members to enrich with timbres, effects and humanity works that had traditionally been interpreted with a striking lack of color.
Composer Joan Magrané said that the ensemble possessed a sensational technical and expressive quality, before and after they presented one of his works (Miserere mei Deus) at the Auditori de Barcelona, along with Gesualdo's Tenebrae Responsoria. These, recorded in 2020, were another step in the aesthetic consolidation of Schmelzer and his team, giving exceptional prominence to the timbres of each performer, but without losing sight of the overall sound. This album starts with one of the voices that has accompanied Graindelavoix for most years, Marius Peterson, a tenor with a more than recognizable instrument, capable of offering dramatic outbursts of considerable epicness that bring him to the forefront, as well as skilled in contributing to the harmonic lines of the ensemble. It is only necessary to compare what was offered by another genius of contemporary baroque interpretation, Philippe Herreweghe, and his Collegium Vocale Gent, in 2013, to realize the enormous conceptual and musical work of the Graindelavoix to revolutionize the dramatic construction of the work and allow us to peer into the abysses of expression, for example, in Tristis est anima mea with the rhythms, the descending lines, the sets of definition, the sfumati.
The band's latest album is Ex Nihilo. Polyphony beyond the order of things, which features one of the voices that has accompanied Graindelavoix the most, the Belgian bass Arnout Malfliet, as well as two of the female voices incorporated in recent years, Florencia Menconi, Argentine mezzosoprano based in Basel, and Teodora Tommasi, Italian soprano and instrumentalist. All are examples both of the individual virtuosity that the members bring to the ensemble and of Schmelzer's work to channel it under a unique and far-reaching vision. An example is found in the aching beauty of Bernardino de Ribera's Vox in Rama, with the unison voices creating a velvety, emotionally charged color, to which texture is added through agilities that do not break the ensemble, coloring the vowel changes with more or less air and making consonants appear and disappear to emphasize and give impetus to the emotional journey of the piece. Exquisite.
If music is essentially a collaborative work, in Graindelavoix the musical expression is the individual explosion within the collective unity. The recording and editing work has also evolved under the executive production of Carlos Céster with the production and distribution company Glossa Music. And Schmelzer's informative work cannot be overlooked, offering in podcasts and articles his vision of historicism, the lessons learned from studying figures such as Nicolaus Cusanus and the philosophy and mentality of Europe throughout the history of music. Live Graindelavoix's flame shines brightest, as the choices of the performers and the beauty of Schmelzer's work come together to create a sound of exquisite quality, of sublime trills and textures, of volumes regulated to the impossible. If you have the chance, don't miss it.”
Fijn artikel van Sofie Taes in De Standaard vandaag!
Aanleiding: de nieuwe EX NIHILO cd release en de tournee die vanavond start voor een uitverkochte Bijloke in Gent (concert in de Karmelietenkerk).
Wie nog graag komt luisteren is welkom zaterdag in de abdijkerk van Grimbergen!
https://www.standaard.be/cnt/dmf20241106_96386269
NEWSLETTER NOVEMBER 2024 EX NIHILO CD RELEASE!
Thursday 07.11.2024
EX NIHILO - POLYFONIE VAN HET ONMOGELIJKE
Gent (B)- Muziekcentrum De Bijloke
Friday 08.11.2024
EX NIHILO - POLYFONIE VAN HET ONMOGELIJKE
Hasselt (B)- CC Hasselt
Saturday 09.11.2024
EX NIHILO - POLYFONIE VAN HET ONMOGELIJKE
Grimbergen (B)- CC Strombeek
Sunday 10.11.2024
EX NIHILO - POLYFONIE VAN HET ONMOGELIJKE
Roeselare - Rumbeke (B)- CC De Spil
EX NIHILO - Polyphony beyond the Order of Things
Works by Josquin Desprez, Jacob Obrecht, Johannes Ockeghem, Bernardino de Ribera & Giaches de Wert
On their newest recording for Glossa, Graindelavoix and Björn Schmelzer present a fascinating array of Renaissance motets based on the theological concept of "creatio ex nihilo", creation out of nothing, as exemplified in the mystery of the Incarnation, the idea of God becoming a man; a concept that equally inspired artists in the past to emancipate their art practice.
Well-known pieces like Josquin Desprez's Praeter rerum seriem are combined with less famous works by the same composer, and very fine contributions by Obrecht, Ockeghem, Ribera and Wert.
Björn Schmelzer bases his intriguing approach to the performance of these pieces on a 1561 quote by the Flemish pedagogue Johannes Molanus:
"[Mensural polyphony] is a singing without sense or content, in which the voices are resounding emptily in so-called proses, motets, and artificial songs in foreign languages, ornamented for the delectation of the ears, which have no meaning that could be understood even by the singers themselves.”
Schmelzer adds: "Polyphony owes its existence to the bizarre articulation of a void, an articulation that is itself void of content and meaning. [...] In no way polyphony improves intelligibility or contributes to a greater understanding of the liturgical texts, having in fact the reverse effect…"
The new release will be celebrated with a small tour through Flanders and concerts with long-time partners such as the Ghent Bijloke, the cultural centers of Hasselt and Strombeek and the cultural center of Roeselare, which concert will take place in the beautiful church of Rumbeke, the birthplace of composer Adrian Willaert. For this occasion, and only here, Josquin’s motets will be confronted with the compositions of the same text by Willaert. In Gent Graindelavoix will perform in the wonderful acoustics of the Karmelietenkerk, in Hasselt in the gothic cathedral; the Strombeek concert is organised as usual in the impressive Grimbergen abbey church.
With Teodora Tommasi, Florencia Menconi, Andrew Hallock, Albert Riera, André Pérez Muíño, Marius Peterson, Tomàs Maxé, Arnout Malfliet & Björn Schmelzer
EX NIHILO - Polyfonie van het onmogelijke
Werk van Josquin Desprez, Jacob Obrecht, Johannes Ockeghem, Bernardino de Ribera & Giaches de Wert
Op hun nieuwste opname voor Glossa presenteren Graindelavoix en Björn Schmelzer een fascinerende reeks renaissancemotetten gebaseerd op het theologische concept van "creatio ex nihilo", schepping uit het niets, zoals geïllustreerd in het mysterie van de Incarnatie, het idee van God die mens wordt; een concept dat kunstenaars in het verleden evenzeer inspireerde om hun kunstpraktijk te emanciperen.
Bekende stukken zoals Praeter rerum seriem van Josquin Desprez worden gecombineerd met minder bekende werken van dezelfde componist en zeer fraaie bijdragen van Obrecht, Ockeghem, Ribera en Wert. Björn Schmelzer baseert zijn intrigerende benadering van de uitvoering van deze stukken op een citaat uit 1561 van de Vlaamse pedagoog Johannes Molanus:
"[Mensurale polyfonie] is zingen zonder zin of inhoud, waarbij de stemmen leeg weerklinken in zogenaamde prosen, motetten en kunstmatige liederen in vreemde talen, versierd voor het vermaak van de oren, die geen betekenis hebben die zelfs door de zangers zelf begrepen zou kunnen worden."
En Schmelzer zelf voegt eraan toe: "Polyfonie dankt haar bestaan aan de bizarre articulatie van een leegte, een articulatie die zelf leeg is van inhoud en betekenis. [...] Op geen enkele manier verbetert polyfonie de verstaanbaarheid of draagt het bij aan een beter begrip van de liturgische teksten, integendeel..."
De nieuwe release wordt gevierd met een kleine tournee door Vlaanderen en concerten met vaste partners zoals de Gentse Bijloke, de culturele centra van Hasselt en Strombeek en het cultureel centrum van Roeselare, waar het concert plaatsvindt in de prachtige kerk van Rumbeke, de geboorteplaats van componist Adrian Willaert. Voor deze gelegenheid, en alleen hier, zullen de motetten van Josquin geconfronteerd worden met de composities van dezelfde tekst door Willaert. In Gent treedt Graindelavoix op in de prachtige akoestiek van de Karmelietenkerk, in Hasselt in de gotische kathedraal; het concert in Strombeek wordt zoals gewoonlijk georganiseerd in de indrukwekkende abdijkerk van Grimbergen.
Met Teodora Tommasi, Florencia Menconi, Andrew Hallock, Albert Riera, André Pérez Muíño, Marius Peterson, Tomàs Maxé, Arnout Malfliet & Björn Schmelzer
The new CD can be ordered with Graindelavoix’s shopify here!
Or available through your local music shop or online seller.
De nieuwe CD is hier te bestellen via Graindelavoix' shopify!
Of verkrijgbaar via je lokale muziekwinkel of online verkoper.
To celebrate today's digital release of Ex Nihilo, here is the videoclip of the very first track: our take on Josquin Desprez’s 6 voice motet Praeter rerum seriem (beyond the order of things)
Enjoy!
Tomorrow at Hotel Max Hallet in Brussels the vital anachronism of art nouveau with late ars nova polyphony…
With Andrew Hallock, Albert Riera, Marius Peterson, Arnout Malfliet and Björn Schmelzer
https://www.festival-artonov.eu/event/contre-nature
Four on four stars for our Renaissance Blade Runner by La Libre Belgique and Camille De Rijck...
Read the interview here:
Björn Schmelzer’s recent article "Performing by the Book (Next to the Book You Were Looking For) or: Aby Warburg’s “Good Neighbour” “ is released in a new book edited by Bruno Forment and the Orpheus Institute.
From "Warburg and finding the book next to the book you were looking for", over artistic procrastination and the unfinished, to "squeezing out the score":
this is obliged reading for all who like to understand more about Graindelavoix’s aesthetics and Schmelzer’s conceptual ideas and choices in particular!
The book and Björn’s article can be consulted and downloaded for free here:
OAPEN Library: https://library.oapen.org/handle/20.500.12657/93650
JSTOR: https://www.jstor.org/stable/jj.11955034
or the article in pdf directly here.
Tomorrow, 4 October, is the official release of our new CD:
EX NIHILO - Polyphony beyond the Order of Things.
It opens with Josquin’s Praeter rerum seriem (“beyond the order of things”) and contains other motets by Josquin next to works by Obrecht, Ockeghem, De Wert and De Ribera.
Please watch here the videoclip of Bernardino de Ribera’s Vox in Rama in avant-première.
Wynold Verweij schreef een fijne review over het Leuvense concert van eergisteren.
Lees hier:
https://onlythesoundremains.com/machaut-en-kurtag-lijken.../
Quick english translation here beneath:
Machaut and Kurtág seem to be two peas in a pod
That the French composer Guillaume de Machaut composed his Messe de Nostre Dame around 1360 in memoriam of himself was not exactly a gesture of modesty. But that his life's work would be mirrored by the Hungarian composer György Kurtág (1926) was unthinkable until recently. Yet that is exactly what the vocal ensemble Graindelavoix and pianist Jan Michiels have done. And they proved capable of warming up the stone-cold Sint-Geertruikerk (°1220) in Leuven.
By Wynold Verweij
'Epitaphs for Afterwardsness' is the title of the concert – not free of jargon and somewhat angular. It refers to the fleeting nature of music that can only reveal its meaning if the listener is given the opportunity to look back at the time that has passed. And from that perspective, pianist Jan Michiels began with a calm, breathing interpretation of Kurtág’s Blumen die Mensche, nur Blume, an ode to transience, played on a muted buffet piano that sounded full and yet calming. Michiels’ opening proved to be the ideal stepping stone for Kyrie 1-2 from Messe de Nostre Dame, sung by seven voices of Graindelavoix, including conductor Björn Schmelzer. Countertenor Andrew Hallock and soprano Florencia Menconi occasionally took the lead, if only to make the transition to and from Kurtág as natural as possible. The compilers have succeeded in carefully aligning the nature of the Kyrie as a lament full of sin with Kurtág’s pieces. So much so that one might get the impression that he and Machaut worked on the piece together.
Around the mass movements that refer to the prospect of hope and redemption, such as Sanctus and Ite Missa, space was made for other composers such as Johann Walter (Christ lag in Todesbanden) and György Ligeti. Jan Michiels played the latter's thunderous L'Escalier du diable, in which he played as if he were running back and forth in panic in the staircase of M.C. Escher, looking for an exit. Michiels played both an upright piano and a grand piano. Why? Michiels: "The upright piano with supersordino is Kurtág's favourite instrument - intimate, concentrated expression that contrasts in our programme with the Ligeti frescoes on the monumental concert grand piano." The icing on the cake was Brahms' piano arrangement of the last part of Bach's violin partita Chaconne - for the left hand. Michiels alternated the harmonic progression in the stately motifs with dizzying runs across the width of the keyboard – a sample of breathtaking virtuosity. Add to that singers who walked vocally along the galleries and the magic was complete. The middle of the church was lit by only three old-fashioned light bulbs during the concert. More was not needed to warm and enlighten the souls of the listeners.
Wynold Verweij
Dat het vocaal ensemble Graindelavoix en pianist Jan Michiels elkaar hebben gevonden in het concertprogramma Epitaphs of Afterwardsness is niet vanzelfsprekend, en juist daarom uitdagend. Graindelavoix, dat in zijn polyfonisch repertoire haarscherp langs perfectie scheert en Jan Michiels, die de muziek van de 20e en 21e eeuw steeds van nieuwe perspectieven voorziet, ontmoeten elkaar in een kruisbestuiving tussen de middeleeuwse componist Guillaume de Machaut en de Hongaarse componist György Kurtág (°1926). Een gesprek met Björn Schmelzer, oprichter en dirigent van Graindelavoix.
Epitaphs of Afterwardsness is opgebouwd uit tien onderdelen van Machaut’s Messe de Nostre Dame (voor 1365), gezongen door zes zangers van Graindelavoix. Elk van de delen wordt geflankeerd door pianofragmenten (Jan Michiels) van vooral György Kurtág, maar ook van Xenakis, Ligeti, Walter en JS Bach. Door de stukken van Machaut tussen stukken van o.a. Kurtág te zetten ontstaat de neiging van de uitvoerders om de componisten met elkaar te vermengen.
“Je krijgt soms het gevoel dat Kurtág ouderwetser klinkt dan Machaut“
Aan Björn Schmelzer de vraag hoe dat werkt. Schmelzer: “Dit leidt ertoe dat de muziek van zowel Kurtág als Machaut en de anderen begint te zweven in een beleving die niet meer aan tijd is gebonden. Simpel gezegd: nadat wij een deel van Machaut hebben gezongen speelt Jan Michiels en dan luisteren wij natuurlijk naar dat pianostuk. En Jan luistert naar onze Machaut. Dat is van een rijkdom die niet te vatten is. Je wordt als uitvoerder deelachtig aan een actieve luisterervaring. En het is alsof je, op het moment dat je Machaut hoort na Kurtág, alsof Kurtág in Machaut en Machaut in Kurtág doorklinkt. En je krijgt soms het gevoel dat Kurtág op veel momenten ouderwetser en archaïscher klinkt dan Machaut. Dat levert een enorme vitale anachronie op. Want als je alleen maar naar 14e eeuwse muziek luistert, heb je na een half uur of na zelfs tien minuten zoiets van: dat heb ik nu wel gehoord. Maar hier heb je een continue switch van perspectief.”
De titel van het concert Epitaphs of Afterwardsness verwijst naar een begrip uit de psychoanalyse, waar Sigmund Freud stelt dat een trauma nooit op het ontstaansmoment zelf, maar pas later betekenis krijgt. En dat werkt niet alleen zo bij trauma’s maar ook bij luisterervaring van muziek. Schmelzer: “Dat is iets wat wij voortdurend meemaken als we naar muziek luisteren. Dat wil zeggen dat op het moment dat je een noot hoort en vervolgens een tweede noot, dat die eerste noot anders klinkt. Het is iets dat je in een vorm van tijdsduur ervaart. Je weet niet wat je hoort. Je hoort iets, maar je weet niet wat het is. En op het moment dat je verder luistert krijgt het betekenis, zeg maar retroactieve beluistering. Muziekstukken herdenken continu zichzelf, zij zijn epitafen (herdenkingen) van zichzelf. Dat rare spiegelende idee is eigenlijk de motor van ons programma.”
“Van belang is hoe wij, vandaag, die muziek ervaren”
Schmelzerstaat sceptisch tegenover geschiedkundigen die zich toeleggen op onderzoek naar de feitelijke situatie van historische evenementen. “Ik vind dat een ramp voor de musicologie en voor de kunstwetenschap in het algemeen”, zegt Schmelzer, “dit programma is ook een pleidooi voor een niet-historicistische visie op muzikale werken. En het is pas in het achteraf (afterwardsness) dat muziekstukken, maar ook kunstwerken in het algemeen, betekenis krijgen. En je kan de betekenis van een kunstwerk dus niet reduceren tot zijn al dan niet gefantaseerde oorspronkelijke betekenis of intentionaliteit van de componist. Van belang is hoe wij, vandaag, die muziek ervaren. Onze ervaring is authentiek, precies omdat ze zich achteraf manifesteert, vanuit een moment van terugkijken.”
Jan Michiels en u delen bewondering voor het werk van de Franse schrijver Marcel Proust. Hoe komt die in dit concert tot uitdrukking?
Schmelzer: “Proust heeft ooit geschreven dat dat kunstwerken doodgaan. Ze sterven in hun oorspronkelijke context en ze worden dan herboren in hun eigen vervreemding, zoals ze in een museum hangen. En het is pas dan dat ze echt als kunstwerken relevant worden. En dus wat Marcel Proust eigenlijk zegt, is dat een kunstwerk alleen maar kan bestaan bij de gratie van zijn intrinsiek verlies. Van zijn afsterven. Ook muziek is een continue zwanenzang. Op het moment dat het stuk eindigt, ben je ofwel verzadigd, ofwel wil je het stuk opnieuw horen. En dus je kan niet anders dan bij muziek de plaat opnieuw opzetten. En in een soort van herhalingsdwang terechtkomen. Dat is intrinsiek aan een muzikale ervaring. Onze zangers zingen dan in de zijbeuken en nissen van de kerk, je hoort hun ghost voices. Maar het verwijst natuurlijk naar het feit dat de meeste van die stukken een herdenkingsfunctie in zich bergen. Een hoop musicologen hebben gesuggereerd dat Machaud de Messe de Nostre-Dame voor zichzelf heeft geschreven. Voor zijn eigen nagedachtenis.”
Intrinsiek verlies komt ook tot uitdrukking in het slotstuk, Chaconne van JS Bach. Chaconne is afkomstig uit zijn tweede vioolpartita en is voor piano bewerkt door Johannes Brahms. Naar eigen zeggen bleef Bach’s melodie, wegens zijn emotionele lading, door zijn hoofd spoken.
Schmelzer: “Jan en ik hebben gekozen voor deze versie, ook omdat het een bewerking is voor één hand. Alleen de linkerhand. Maar wacht. Het is beter om te zeggen dat het niet voor de linkerhand maar zonder de rechterhand is geschreven. Want je voelt die amputatie. Je voelt dat gemis van die rechterhand. Het is natuurlijk ongelooflijk hoe Jan dat klaarspeelt. Het klinkt gothic. Je voelt die afwezigheid van die andere hand. Die andere hand ligt op zijn schoot. Als een soort slappe hand. Je voelt die amputatie, dus dat gebrek, dat gemis – ziedaar het concept van ons programma.”
Wat is eigen aan het geluid van Graindelavoix? Wat maakt Graindelavoix tot Graindelavoix?
Dat heeft te maken met de samenstelling van de naam Graindelavoix. Grain is eigenlijk the bone in the throat. Als je zingt, er iets is dat je niet in de hand hebt. In klassieke muziek, vooral ook in de westerse canon, zijn veel zangers erg bezig met het controleren van hun stem, van hun techniek. Het continu beheersen en het domesticeren van alles wat ontsnapt aan die techniek wordt niet gezien als een respectabele slip of the tongue. Maar dat onvolmaakte maakt vocale muziek juist zo interessant. Bij vocale muziek heb je continu dat soort van lapsussen: een intonatieprobleem, of een inflexie, of je hebt iets dat afwijkt van de partituur, een blue note of een glissando – al die dingen zijn, bij wijze van spreken, bone in the throat. Graindelavoix richt zich op alles wat ontsnapt aan het jargon, aan de canon. Daarmee willen wij werken. Dat is de continuïteit van alles wat wij doen. Voor mij is dat oude muziek in een hedendaagse praktijk. Het heeft niets te maken met het heropleven van oude muziek. Ik denk dat ons ensemble ondertussen zo gegroeid is dat we proberen daar een adequaat klankbeeld tegenover te brengen. Dat is wat het ensemble kenmerkt. Een enorm flexibele, plastische manier van om te gaan met die polyfone, contrapuntische schriftuur.”
WAT: Epitaphs of Afterwardsness
WIE: Graindelavoix o.l.v. Björn Schmelzer; Jan Michiels (piano)
FOTO’S: Cyrille Voirol (incl. featured image), Roger Lleixà
WAAR:
Maandag 30 september 2024 – Festival 20·21, Sint-Geertruikerk, Leuven, 20h30. Tickets: festival2021.be
Maandag 24 februari 2025 – Bozar, Brussel, 20h00. Tickets: bozar.be
