Italian composer Orazio Vecchi (1550-1605) is remembered for his madrigal comedies. Forget that background when you approach this new CD. Tune in instead to the Gothick imagery of the black-shrouded figures on the disc’s cover. Björn Schmelzer believes that Vecchi’s Requiem, representing “austerity, emptiness, darkness” and a face of the baroque that is black, was used in the Antwerp funeral service of the painter Rubens along with shorter selections by George de La Hèle, Pedro Ruimonte and Duarte Lobo. The performing style is intense and personal, The singing embraces wide-ranging vocal timbres and features freedoms in embellishment and ensemble that are as far from the conventions of vocal purity as you care to imagine.
Michael Dervan (The Irish Times, May 2017)
DISCO EXCEPCIONAL
La excusa para grabar el primer requiem que acomete en disco Graindelavoix es recrear la música a ocho voces que pudiera haber sonado en la misa del funeral de Rubens (Amberes, 1640), firmada por Orazio Vecchi (que nunca salió de Italia) en 1612, misa impresa en tórculos de la ciudad belga. Una excusa, pero muy bien traída a colación en el disco en que estos intérpretes hacen menos exhibición de su idiosincrática textura vocal (créanme), el más apaciguado. Por supuesto, no faltará algún toque nasal, ni algún arrastre que ponga de los nervios a los puristas, ni esta o aquella entrada estridente (la del contratenor sobre “dona” del Requiem aeternam, a los pocos segundos de comenzar, sin ir más lejos), porque son ellos, pero es una oportunidad de reconciliación para los relapsos, y de disfrute para los groupies.
Poder disfrutar de las notas que hace para cada programa Björn Schmelzer parece que justifica, en sí, hacerse con el disco. Es tan buen ensayista como músico, y después de cada lectura se puede decir que nos disponemos a pensar de otra manera un rinconcito de la historia, de la música, del arte, en general. Estos cuadernillos de los discos están condenados al olvido, cuales arquitecturas efímeras que habrán de desmontarse en cuanto el rey haya pasado bajo el arco floral, cuando le hayamos echado un vistazo a estas letras. Pero estas tienen poco de trampantojo y ofrecen sólida arquitectura, para volver una y otra vez. Son inseparables de la música, y ayudan a dimensionarla. En realidad, el texto es un resumen de un denso artículo del autor (Singers in a church: implications of voice, sound and movement in post-iconoclastic interiors by Van Steenwijck, Grimmer and Neeffs) para el catálogo de la exposición “Divine Interiors. Experience churches in the age of Rubens”, organizada por el Museum Mayer van den Bergh (Claire Baisier, ed. 2016, pags. 38-55).
El programa hace dialogar tres registros distintos: por un lado, el pictórico, al tratar de entender esos interiores edilicios eclesiásticos de la pintura flamenca de principios del siglo XVII, siempre góticos, y ojo a este último adjetivo. ¿Se habían fijado ustedes? ¿Por qué no se representan iglesias contemporáneas? Por otro lado, la reflexión sociológica o etnográfica casi, con la teoría sobre el uso del huik, un velo negro que cubre por entero el cuerpo de las mujeres de cabeza a rodillas, utilizado hasta el siglo XX en ciertas zonas de Holanda, como la imagen de portada demuestra, prenda presente también en esos lienzos holandeses del primer barroco; finalmente, la reflexión sobre este barroco (en contraposición al que le seguirá) y su gusto por la máscara, el disfraz, que más que algo que oculta es aquello que se expone, que protagoniza.
Resulta impresionante la audición de los coros dobles perfectamente distinguibles en la interpretación de la secuencia Dies irae (morosos y esplendentes doce minutos), o los juegos de voces agudas en el Libera me, Domine, que es de Paolo Bravusi, discípulo de Vecchi. Esta vez la formación escogida es de nueve voces (la mayor parte de las piezas son a ocho voces, así que casi es la formación mínima para practicar los divisi), dos sopranos y el resto masculina, efecto tímbrico del gusto de este director, y entre tales, como casi siempre, gargantas hispanas, las de los tenores Albert Riera (Barcelona) y Andrés Miravete (Murcia). De propina se ofrece casi entera una misa de George de La Hèle (Kyrie, Sanctus, Agnus), de agotador contrapunto, y dos extensos Agnus de Pedro Ruimonte y Duarte Lobo completan el generoso minutaje.
Otra producción garantizada, la decimotercera, con idénticas calidad, toma de sonido, pulcritud y pasión que el resto de (su ya amplia) obra, aunque con un punto menos de iconoclasia, la misma que vació y blanqueó las iglesias de Amberes en 1578 a la llegada calvinista. Quizá esta mansedumbre sea también disfraz, de su inconfundible “grano de la voz” en este caso. Josemi Lorenzo Arribas (Scherzo Magazine, Jun 2017)
Normalerweise strömt Renaissancemusik sanft dahin - licht, leidenschaftslos und manchmal auch ein bisschen langweilig. Aber seit es das belgische Ensemble Graindelavoix gibt, ist alles anders. Plötzlich ist Renaissancemusik das, was einem Schauer über den Rücken jagt - zum Beispiel in der Ersteinspielung von Oriazio Vecchis Requiem.
DER CD-TIPP ZUM NACHHÖREN
Renaissancemusik - da denkt man sofort an Musik, die sanft dahinströmt, erhaben und weltenthoben, licht und leidenschaftslos und vielleicht auch ein bisschen langweilig. Normalerweise. Denn seit es das belgische Ensemble Graindelavoix gibt, ist alles anders.
SCHAUER ÜBER DEN RÜCKEN
Plötzlich ist Renaissancemusik das, was einem Schauer über den Rücken jagt. Hochexpressiv, hochemotional. Wer Graindelavoix einmal live erlebt hat, weiß: Die singen um ihr Leben. Die Sänger kommen aus heterogenen Kulturräumen, so wie damals womöglich auch die Sänger an den Hofkapellen. Ihre Stimmen sind rau, ihre Techniken nicht domestiziert, die Verzierungen archaisch. Und das bewirkt, dass die Musik der Renaissance nicht mehr irgendwo dort droben am Himmel schwebt, sondern ganz direkt etwas mit uns zu tun hat. Mit unseren irdischen Hoffnungen und Ängsten.
TIEFSCHWARZE MUSIK
Man soll diese CD im Dunkeln hören, sagt Ensembleleiter Björn Schmelzer: Und in der Tat: Es ist tiefschwarze Musik. Ein Requiem, eine Totenmesse, von Orazio Vecchi. Der wirkte im späten 16. Jahrhundert in Modena und ist eigentlich für seine Madrigalkomödien bekannt. Hier aber ist Vecchi bitterernst. In Zentrum steht ein doppelchöriges Dies irae, das die Schrecken des Jüngsten Gerichts beschwört. Mit drohenden Bässen und bänglich wimmernden Altisten. Mit chromatischen Rückungen, die einem den Boden unter den Füßen wegziehen. So suggestiv ist das, dass man glatt wieder Angst vor der Hölle bekommen könnte.
KLANGSATT UND VOLUMINÖS
Nicht nur Vecchis Requiem wurde hier zum ersten Mal überhaupt aufgenommen, sondern auch die übrigen, kleineren Mess-Kompositionen auf dieser CD. Ein kontrastreiches Sanctus von George de La Hèle zum Beispiel. Oder ein tröstliches, weit aussingendes Agnus Dei des Spaniers Pedro Ruimonte, mit dem das verstörende Album gegen Ende doch noch zur Ruhe kommt. Dabei wirkt das Ensemble Graindelavoix stets klangsatt und voluminös, und doch ist jede Stimme deutlich von den anderen zu unterscheiden.
IM DUNKELN HÖREN
Nur einen Makel hat die CD, und das ist der Booklettext von Ensembleleiter Björn Schmelzer. Darin finden sich schöne, aber leider völlig sinnfreie Sätze wie "Barock ist gleichbedeutend mit der Kunst der Verkleidung" oder der merkwürdige Versuch, aus der Musik des italienischen Renaissance-Komponisten Vecchi einen neuartigen Typus des holländischen Barock abzuleiten. Auch den Beweis für die werbewirksame Behauptung, Vecchis Requiem sei zum Begräbnis des Malers Peter Paul Rubens gesungen worden, bleibt Schmelzer schuldig. Am besten also: das Booklet zuklappen, Leselampe ausschalten und die CD tatsächlich im Dunkeln hören. Denn die Erleuchtung kommt allein aus der Musik. Thorsten Preuß (BR Klassik, Apr 2017)
Aanwezig bij Rubens' begrafenis
Het Belgische zangerscollectief Graindelavoix laat zich niet makkelijk in een hokje duwen. Projecten gaan vaak niet alleen over de uitgevoerde muziek alleen, maar gaan verbindingen met andere kunstvormen aan en hebben meer weg van performances. En dat leider Björn Schmelzer is opgeleid in de ethnomusicologie (studie van niet-westerse muziek) is duidelijk hoorbaar in de zangstijl van het tiental, waarin rauwe klanken aan elkaar worden gelast met schmierderig klinkende glijertjes die in de Britse koorcultuur absoluut taboe zijn. Het nieuwste project probeert de omstandigheden rondom de begrafenis van Peter Paul Rubens op 2 juni 1640 in de Antwerpse Sint Jacobskerk te reconstrueren. Helemaal zeker is het niet, maar de beste kandidaat voor de toen uitgevoerde muziek is Orazio Vecchi's Requiem voor acht stemmen, uitgegeven door de Antwerpse muziekdrukker Phalèse. Vecchi zelf stierf al in 1605 en zijn muziek staat nog op de drempel tussen Renaissance en Barok en lijkt eigenlijk niet zo te passen bij een zó uitbundig barokke schilder als Rubens. Maar Schmelzer legt in het booklet prima uit waarom dat is en legt een opvallend verband met rouwkleding aan het begin van de 19de eeuw op het eiland Wieringen (zie foto op de hoes). Allemaal al net zo interessant als de uitvoering zelf waarin Graindelavoix zich weer lekker van zijn bizarste kant laat horen. Peter van der Lint (Trouw, Mar 2017)
Requiem voor Rubens
Voor hun nieuwste Glossa-cd lieten Graindelavoix en Björn Schmelzer zich inspireren door de begrafenisritus in 1640 van Peter Paul Rubens waarbij mogelijks het 8-stemmig Requiem (Missa pro defunctis) van Orazio Vecchi (1550-1605) werd uitgevoerd. Origineel.
Centrum van muziekdruk
In Antwerpen leefde toen de prima prattica polyfonie (Palestrina/ Zarlino stijl) en de stad was door Plantijn en Phalesius een belangrijk centrum voor muziekdruk. Vecchi’s Requiem werd er gedrukt evenals de werken van de andere componisten/tijdgenoten die op deze cd vertegenwoordigd zijn, het 8-stemmig Libera me Domine uit de “Missae senis et octonis vocibus” van de Italiaan Paolo Bravusi (1586-1630) mogelijks het adoptiefkind van Vecchi, en drie keer een Agnus Deis, respectievelijk van de Antwerpenaar George de La Hèle (1547-1586) uit zijn “Missa Praeter rerum seriem”, van de Spanjaard Pedro Ruimonte (1565-1627) uit zijn “Missa Ave Virgo Sanctissima” en van de Portugees Duarte Lobo (ca.1565-1646) uit zijn “Missa Dum aurora”. Deze muziek verklankte als het ware Rubens’ kunst, energiek, verleidelijk en optimistisch, typisch voor de noordelijke barok van de contrareformatie.
Heel mooie klank
Met deze opname en een intrigerende tekst in het bijhorend boekje over “De Barok in vermomming” met een selectie van treffende illustraties, stimuleert Schmelzer de luisteraar/lezer om dieper in te gaan in deze vreemde artistieke wereld. Vecchi was bekend om zijn seculaire muziek (Madrigaalkomedies) in Venetië, maar zijn geestelijke muziek in de stile antico (Vecchi was een Benedictijn) werd uitgevoerd in Antwerpen. De grandeur van al deze muziek uit zich in Graindelavoix’s gebruikelijke, compromisloze, enigszins provocerende vocale klank, vervolledigd met geïmproviseerde versieringen. Heel bijzonder. Warm aanbevolen. Michel Dutrieue (Stretto, Apr 2017)
Welke muziek zou er geklonken hebben op de begrafenis van Rubens? Graindelavoix gokt op een achtstemmige mis van de renaissancecomponist Orazio Vecchi en schildert daarmee een donker, van heimwee vervuld portret van het barokke Antwerpen. Je krijgt beslist geen rubensiaanse pracht en praal te horen. Ook niet de zelfverzekerde stem van de contrareformatie, maar wel de twijfel en de angst die daarachter schuilgingen. De stemmen van Graindelavoix, altijd individueel schurend en collectief op zoek naar eenheid, doen je nadenken over de spanning tussen perfectie en imperfectie. Is dit engelenmuziek die met blanke voeten op aarde landt, of net het omgekeerde: mensenmuziek die zich vol vergeefse hoop naar de hemel richt? Graindelavoix kiest duidelijk voor de tweede optie en net dat maakt deze plaat zo ongelofelijk ontroerend. Je hoort er de huilende mens in.
Annemarie Peeters (De Standaard, May 2017)
Orazio Vecchi’s name pops up from time to time, but he is by no means as well-known as other Italian contemporaries such as Giovanni Gabrieli. Björn Schmelzer’s extensive notes for this release go into some detail on the subject of funerary traditions in Antwerp of the period, suggesting Vecchi’s Requiem as a likely contender for performance at the funeral of Peter Paul Rubens in 1640. The cover image, in fact an early 20th century funeral procession in Wieringen, North Holland, shows a late continuation of the tradition for the wearing of a ‘huik’ or ‘huyck’, something that would have been a familiar sight in Antwerp in the Baroque period.
This is a fascinating subject, further illustrated in the booklet with some church interiors of the time. Vecchi’s music represents a pre-iconoclastic style of opulent polyphony and exuberant settings of the text comparable with those of the likes of Tallis and Palestrina. The requiem text is printed in the booklet both in Latin and English translation. So involved do we become in the mysteries of Baroque concealment and disguise that there is something of a shortage of information on the music in this recording, though the concept appears to be the recreation of the music for Rubens’ elaborate funeral service.
In any case, this is a rich feast of a capella religious church music at a high order of quality. The voices of Graindelavoix create a marvellous tapestry of sound, from gorgeous low basses to nicely balanced trebles. There is a certain amount of swooping between the notes, and while I initially found this off-putting I can also hear how this might be an artistic decision, giving a heightened doloroso effect to the music. Listeners will have to decide for themselves if they can get past this aspect of the performance, and for myself I would be intrigued to hear an alternative with cleaner leaps, just to see if my impression of this as emotive expression is misplaced.
Whatever the subjective quibbles, there are plenty of special moments in this sequence, and with beautiful sonorities and some striking contrasts of colour there is plenty of genuine lamentation going on here. I love the harmonic scrunches that occur from time to time. Antiphonal effects are a feature, with double choirs playing against each other and captured nicely in the stereo of the recording.
Vecchi’s Requiem is supplemented by some remarkable music by George de La Hèle. Taken from his Missa Praeter rerum serium, this is a further example of “incredible polyphony in the midst of the Calvinist Republic in Antwerp that demonstrates the tremendous talent of a forgotten master.” With stunning rarities such as these this release has to come with a warm recommendation.
Dominy Clements (Musicweb International, Jun 2017)
La notice le souligne avec justesse: à l'écoute de ce Requiem, encore tout imprégné du style polyphonique de la première Renaissance, on a – pour reprendre les mots de Björn Schmelzer – la « sensation viscérale d'une rupture étrange ou d'un décalage ». Il est en effet difficile d'imaginer que c'est ce monument d'une grande austérité qui fut probablement retenu pour être entendu aux funérailles en grandes pompes de Pierre-Paul Rubens, si intimement lié à l'idée que nous nous faisons des fastes du Baroque dans les Flandres. Selon le maître d'oeuvre de ce disque, il faudrait distinguer deux Baroques à Anvers: celui, ostentatoire, de la contre-réforme, illustré par le peintre, et l'autre, moins connu, fait « d'austérité, de vide, d'obscurité et de noir », ce qui expliquerait l'apparente dichotomie entre l'image que nous nous faisons de l'artiste et la sombre rigueur de la musique d'Orazio Vecchi. Quoi qu'il en soit, ces accents si raides mais d'un impact émotionnel rare, avec ses choeurs haut et bas (pour représenter le Ciel et l'Enfer), étonnent de la part d'un compositeur que l'on a connu infiniment plus aimable, drôle et même facétieux dans ses comédies madrigalesques pleines de verve et d'humour telles que L'Amfiparnasso, Les veillées de Sienne ou Il convito musicale. Surtout, l'interprétation étonne: aux lignes mélodiques entremêlées viennent se superposer mélismes, ornementations inhabituelles, portamentos, glissandos inattendus, parfois à l'intérieur même de ces ornements, lignes comme subitement perturbées par une improbable vague, « dérapages » de voix qui laissent pantois. Le résultat donne l'impression presque choquante d'un long sanglot d'une infinie tristesse qui confine au désespoir le plus profond. Ne serait-ce que pour cette manière, probablement unique, d'aborder ce répertoire, ce disque mérite d'être entendu. Mais attention: l'écoute en est exigeante car très loin de nos habitudes auditives. La suite du programme reste très cohérente avec des extraits de messes de Paolo Bravusi, George de la Hèle, Pedro Ruimonte et Duarte Lobo, toutes publiées à Anvers par Pierre Phalèse ou Plantin-Moretus entre 1578 et 1639; des pages au style et au climat fort proche – et tout aussi étreignant – que celui de Vecchi. Nous avouerons n'avoir jamais entendu une interprétation de ce type, propre à susciter la controverse; elle pourra bouleverser ou irriter. Pour notre part, elle nous hypnotise et laisse une marque durable, indélébile. Extraordinaire!
Son 10 - Livret 9 - Répertoire 10 - Interprétation 10
Bernard Postiau (Crescendo Magazine, Oct 2017)
